MAJSTOR SLIKARSTVA U HAOSU MONOGRAFIJE

Piše: Bratislav Bato Medojević  01. 03. 2011.                                 

Zimska suvomrazica, sa kraljevskim stoljetnim borovima Krušika, skriva velike kulturne događaje. Sinoć smo u Perjaničkom domu, na solističkom koncertu Milice Kankaraš, (prvom u Crnoj Gori,) imali  privilegiju čuti božanske zvuke harfe u rukama Crnogorke. A, večeras, u Galeriji Dvorac Petrovića, 1. marta, 2011. u 19h, otvorena je retrospektivna izložba istaknutog crnogorskog slkara Miloša Vuškovića (1900-1975). Ona je, jula, 2010., prvi put prikazana u Galeriji Biljarde na Cetinju.

Ova izložba je korisna iz mnogo razloga, ali  pravi presjek Miloševog slikarskog kvaliteta nije urađen. Najveća zastupljenost  njegovog stvaralaštva na ovoj izložbi, odnosi se na period između dva rata i karikature. A, ono što najmanje priliči ovom povodu je: da ni jednoj izloženoj slici nije mačena patina, - pa se za mnoge slike nastale između dva rata može reći da nisu za izlaganje. Publika je potcijenjena, a propušteno je, da se i sa ovakvom postavkom slika, sa malo više truda postigne mnogo veći kvalitet izložbe.

Organizator ove izložbe: Narodni muzej je na Cetinju izdao i monografiju ovog autora.  U njoj su, takođe, uključene (samo) slike iz fonda ovog muzeja, što i monografiju čini siromašnom i neozbiljnom. Ove dvojezične monografije koje ubrzano izdaje ova ustanova u poslednje vrijeme, u glavnom je za stranu elitu na ovim prostorima, koja ispoljava interes da upozna domaću umjetnost i kulturu.

Da je kakav slikar, prije deset, petnaest godina, tražio jedan od prostora ovog muzeja, za organizovanje izložbe, glatko bi ga odbili, uz obrazloženje da je u pripremi izložba M.Vuškovića i nekih slikara  njegove generacije. Konačno, to se i dogodilo na Cetinju, a posle neobično duge stanke, evo je i u Podgorici. Nadam se da su plate (topli obroci, regresi, dnevnice...) organizatorima, svih ovih godina, redovno isplaćivane, a obrazu i slikarima, kako bude.

Miloš Vušković zaslužuje punu pažnju i kao nekadašnji direktor ovog muzeja, jer je obogatio njegov fundus sa značajnim i neprocjenjivim likovnim djelima mnogih autora onog vremena sa prostora Jugoslavije. Među prvima je po svojim stvaralačkim dometima stekao pravo na najviša priznanja za svoje stvaralaštvo u Crnoj Gori. Neka je i dobio. Ova izložba i monografija treba da nas podsjeti na početke stvaranja crnogorske savremene umjetnosti i na njegov veliki udio u tome. Ali, i koliko ga, kao društvo, danas vrednujemo i razumijemo.

Pripremanje ovakvih izložbi sa monografijama iziskuje obimnu arhivsku građu i zahtijeva višestruku stručnu analizu. Dodatno opterećenje je to: što su ovi projekti skupi i što ih je moguće praviti jednom u više decenija. Zbog čega pažnja mora biti usmjerena ka svakom detalju, (kao istorijskoj i literarnoj građi,) da bi se opus stvaralaštva jednog umjetnika na što kvalitetniji način približio stručnoj ali i neupućenoj javnosti. Čime monografije stiču mnogo veću i širu odgovornost i važnost od same postavke slika u jednoj koncepciji retrospektivne izložbe.

Monografije moraju biti analitične, po razvojnim etapama stvaranja  i sa ostvarenjima koja nose najviši  kvalitet individualnosti. Svaka dublja analiza je nužnost u poimanju nekog likovnog stvaralaštva, posebno kada je riječ o višestranim afinitetima umjetnika, kakav je bio Miloš Vušković. Jer ona objedinjuje kvalitet i stvara  jedinstvo u različitostima izraza likovnih istraživanja. A pravilno postavljena koncepcija mora biti detaljno ispunjena, ispoštovana i ostvarena, jer, ispred  svake monografije  postoji imperativ - da realno prikaže visoko iskazani slikarski individualizam autora, bez kvantiteta, bez  proizvoljnosti, već istraživačkim radom naučnika.

Ipak, to se nije dogodilo. Koncepcija prethodne monografije, posvećene Gojku Berkuljanu, bila je mnogo bolja. Ništa nije teže od vrline. Koncepcija ove monografije je promašaj koji najviše govori  o  profesionalnom  nivou istog uređivača. Ono, što samo po sebi dovoljno govori je, da  i u drugačijoj konstelaciji reprodukcija, obrnutim redom od onog u monografiji, ne bi se postiglo  gore. Kvalitet haosa bi ostao isi.

Strpano je sve bez ikakvog reda i selekcije. Opsežna raznolikost stvaralaštva nije prikazana po fazama, jer ne postoji ni tekst koji ga istražuje i kvalifikuje za tako nešto.

Postojeći tekstovi su, takođe, bez selekcije, razdijeljeni po poglavljima kao kakve deponije ili malodušne (političke) nužnosi organizatora.

U početku reprodukcije prati, biografski - tekst utisaka, tačnije, proza Ljiljane Zeković, koji se kreće dobro utabanim i zaobilaznim stazama od svake analitike. Mada je svaka biografija slikara dragocjena za bilo kakvu mnografiju, izostanakom stručne analize ona dobija deskriptivan i potpuno profani karakter – prepričane priče, koju  svako može da ispiše. Razlog više, za to je, što je običan satelit arhivske građe - biografije, na kraju monografije. Prvo repriza pa onda sve ostalo.

Između biografija su, najčešće, potpuno neadekvatni tekstovi. Prvo poglavlje: “Rekli su o Milošu Vuškoviću”, se odnosi  na anonimuse i ljude sa inicijalima, koji su laički i površno, ponešto rekli o ovom uglednom autoru, logikom, nema se – pa, daj što daš -  što je  neozbiljno i za osnovce. Drugi,: “Razgovori sa Milošem Vuškovićem”, o izjavama ovog autora koji se odnose na časopis Jež, karikature i neke potpuno efemerne pojedinosti, van njegovog slikarskog opusa. Pa se stiče utisak, da je slikarstvo M.Vuškovića potpuno promašilo svoju monografiju.

Ovo digitalno vrijeme, u kome je svaka informacija lako dostupna, nazivaju praktičnim i stvorenim za budale. Ova monografija, zbog predhodne zanemarenosti i  nedostatka stručne analize, ono praktično preinačava u formalno, površno i haotično.

Ukoliko se  predstavlja slikar, sve van slikarstva je sporedno i u fragmentima se može ilustrovati na kraju glavne priče. I to, samo ukoliko su nužne i kvalitetne za puniji opis ličnosti. To nije ispoštovala ova monografija, jer je karikaturama ali i osrednjim vajarskim djelima M.Vuškovića,  data i prednost na početku monografije.  I Domije se uspješno, bavio karikaturom ali u istoriju umjetnosti nije ušao po njoj, jer ona i nije umjetnost, već sasvim drugačiji i nezavistan domen od nje. Nijedan fakultet likovnih umjetnosti ili istorije umjetnosti ne izučava satiru i karikaturu, niti je moguće da i jedan karikaturista dobije najveće državne nagrade osim u Crnoj Gori. Jer dobar karikaturista je satirista i opozicioner jer kritikuje vlast. U koliko se u tome ne ostvaruje, onda je isključivi šaljivdžija. Karikatura je ilustracija satire. Ona je političko sredstvo duha ili samo šala.

Miloš Vušković je izuzetan i kao karikaturista, lakog i stilski originalnog crteža, čija je satira personalizovala probleme društva i doticala vlast, što je domen njegovog političkog bića. 

U likovnoj umjetnosti, Miloš Vušković je po mnogo čemu interesantan za analizu. Razlog više za to je, što je  bio neopravdano zapostavljan i uvijek u sjenci Lubarde i Milunovića. Crnogorskom slikarstvu je pružio širinu. Uspješno se kretao od figurativnog slikarstva (neo-realizma, konstruktivizma i fovizma), preko ekspresije do apstrakcije. Cjelokupno njegovo slikarstvo imalo je mnoge faze i svaka od faza zaslužuje posebnu pažnju. Preživio je tri rata, jednu knjaževinu, dva kraljevstva i  Socijalističkoj Crnoj Gori pružio je ono najbolje i najljepše iz sebe. Pored individualizma jasno je iskazivao i svoja eklektička svojstva u svom stvaralaštvu. U savremenoj umjetnosti ona su neminovnost, a karakterišu čitavu njegovu generaciju u nekadašnjoj Jugoslaviji. Uz kvalitet talenta, tako obrazovanih umjetnika, podizala se racionalnost i pravilniji uvid u lične mogućnosti sa opštom slikom svijeta, na kvalitetan način. Jer, Vušković ih nije prepisivao ili vještački umetao, kao i mnogi u to vrijeme, koji su se po prvi put sa ovih prostora, suočili sa moćnom i burnom, u to vrijeme, Evropskom kulturom, već su ga istraživali, ali i znalački  utirali svoj  individualistički put. M.Vuškovića nisu zbunile ni vrtoglave promjene sa fundamentalnim novinama mnogih umjetničkih pravaca, koji su se tada, u Evropi pojavili gotovo odjednom, a odlično je poznavao i Jugoslivensku likovnu scenu. Ni Bečka škola, koju je pohađao, to nije učinila. Držao se svoga puta, na kome je u nekim slikama mirio i potpuno sukobljene slikarske pravce. Što njegovu figuru čini još više interesantnijom, snažnijom – poput očevica velikih bitaka.

U analizama,  ne treba zanemariti ni njegovo prethodno stečeno znanje kod Milana Milovanovića (poznatom po monohromnim pejzažima Grčke a ne iz rodne Srbije), koje  je znalo da ga ukruti i  zasmeta ali koga se, postupno, oslobađao. Na ličnom planu,između dva rata, njegovo stvaralaštvo se kretalo u domenima figuralnosti, na koju je gledao sa posebnim simpatijama, i koja se u ovim  konzervativnim prostorima najviše i očekivala od jednog školovanog slikara. Sklonost ka ljudskim figurama iz dječačkih dana, ipak, ga je najviše podsticala i obavezivala na to. Mada je i tu iznalazio različita i kvalitetna likovna rešenja, teško je, u početku, iskakao iz sopstvenog, ustaljenog obrazca.  Poslije rata, istraživačkim radom, postupno se oslobađao figuralnosti. Ipak,  stečene težnje ka srednjim vrijednostima ključa, nisu ga odvele  potpunoj monohromiji za koju je iskazivao afinitet, tako da je ostao dosledan  svojim ekspresijama i  vremenu. U prirodnoj sredini pejzaža dobijao je nova krila i eksplozivnost doživljaja. Tragajući za njenom suštinom, čini se, zanemarivao je i paletu, u ogromnoj snazi da iskaže svu svoju ekspresiju,  jednim potezom četke. Stojan Ćelić  bi dodao: da slike rođene u uzbuđenju nastavljaju da se beskonačno ostvaruju u vremenu.

U nekoj od upanišada, Buda je objavio da postoje dva puta – suština i ništavilo. Po Jaspersu: između ništavila i svemira, stalno samo prelaz. Materijalan svijet nema suštinu a duhovan svijet je ostao misterija. Ali, ako umjetnost ima svoju umjetnost,  to je traganje za suštinom. Miloš Vušković se nalazio na tom putu. Ova monografija sve je to zgužvala zajedno sa osrednjostima i bez ikakvog reda.