CEMENTIRANJE PROŠLOSTI

Piše: Bratislav Bato Medojević 19.02.2011.                                                    

Proljetos su mošti Ivana Crnojevića eshumirane u dvorsku crkvu knjaza Nikole, uz državne počasti i prisustvo članova vlade, gotovo tajno,  bez sveštenstva i naroda. Ovih dana se Ministarstvo za kulturu  oglasilo da će dvorsku crkvu Kralja Nikole na Ćipuru proglasiti Mauzlejem crnogorskih gospodara. Našli su i  zagovornike toj ideji u ponekom istoričaru i pravniku.

Na Ćipuru je Ivan Crnojević sagradio crkvu Svetoj Bogorodici u renesansnom stilu, avgusta 1484., godine. Na noj je postavio ploču sa natpisom “V ime Roždenstva ti presveta Bogorodice, szidah si sveti hram u leto  6992.“, (1483/84). Poveljom od 4. januara 1485., proglašava je centrom Mitropolije. Pa se može reči da izgradnjom crkve i dvora Crnojevića na Cetinju započinje epoha savremene Crne Gore, a Ćipur postaje partenon crnogorske kulture. U njoj je službovao Ivanov sin, Maksim (Đurađ) Crnojević.  Po nekim istoričarima u njoj je radila  i štamparija od prvog dana, a da je u Obod bila sklonjena. Drugi govore obrnuo, da je zbog sigurnosti prenešena sa Oboda,  i da su u njoj  štampane i neke od prvih kniga slovenskog juga, do 1499., godine. Psaltir (druga knjiga), od 22. septembra 1494., godine, prikazuje da je štampan na Cetinju. Za Crnojevića crkvu je vladika Vasilije govorio da je “meždu najljepšijema crkvama i manastirima va Efropu”. Bila je i dekretima zaštitićena od Otomanske imperije. Srušena je u vrijeme vladike Savatija 1692.

Ono što je bio Perikle i partenon za Grčku kulturu i Atinu, to je Ivan Crnojević i njegova crkva na Ćipuru bila za Crnu Goru. Sjećanja na Crnojeviće nisu izbleđela na ruševinama njegove crkve stotinama godina kasnije. (Ep o ženidbi Maksima Crnojevića narod je sačuvan do danas. ) Sve do 1886. uzdizale su se ruševine Crnojevića crkve sa konacima i zidinama. Sve dok knjaz na njenim starim temeljima nije podigao novu crkvu. U Glasu Crnogorca (Cetinje 13.05.1886.) se kaže da je knjaz “blagovoli narediti da se na osnovnim zidinama Crnojevića crkve podigne baš onolika crkva kolika je bila Crnojevića”. Tu odluku knjaza Nikole neki su tumačili kao usiljenu i nepromišljenu.

Crkvu je knjaz Nikola dva puta gradio. Pošto je crkvu prvi put završio, morao je srušiti jer je odmah posle izgradnje  cijela napukla. I drugi put je podigao na iste temelje  vrativši joj nadvratnik sa natpisom prve, sa ispisanom godinom njenog završetka. Tako da izlazi da je nova crkva podignuta dvije-tri godine ranije od svoje konačne izgradnje. Ovaj se čin knjaza može smatrati svojeviljnim i nesmotrnim po ovaj sakralni objekat, kao i to što nije uvažio predskazanje koje je dobio  izgradnjom prve crkve. Na istom mjestu nije trebao graditi novu, kako nalaže Biblija koja predskazanja uvažava, a uništena je i mogućnost da se o Crnojevića crkvi  sazna više. A predskazanje se može tumačiti i tako: da je to sveto mjesto crnogorskog naroda postalo 400 godina prije rođenja knjaza.

Jesenašnjom eshumacijom postiglo se to da se osnivač Cetinja i moderne Crne Gore Ivan Crnojević našao u krilu kralja Nikole, kao podstanar u njegovoj crkvi, što je moguće samo kao privremeno rešenje. Neprirodno je i to što su se obojica našli u stranom egzilu, pod ključem Srpske crkve.

Ono što je prirodno uraditi, u skladu današnjih saznanja, respektujući značaj obojice vladara je da  se crkva kralja Nikole izmjesti nedaleko od Ćipura a posmrtni ostaci Ivana Crnojevića polože u atrijumu svoje crkve, uz vječitu vatru. Pa kad se za to steknu finansijski uslovi, crkva rekonstruiše, čijom bi obnovom Crna Gora dobila jedini renesansni spomenik kulture, uz  prvu Vječitu vatra u Crnoj Gori. Umjesto cementiranja prošlosti vatra impresivnog državnog kontinuiteta (sa svijetlim tekovinama cenra Crnogorske mitropolije). U neposrednoj blizini su i drugi njeni gospodari.