Intima Srđanovog manirizma

Piše: Bratislav Bato Medojević  21.05.2011.                                          

Naprasno, van svakog plana i programa, u podgoričkoj Modernoj galeriji, organizovana je izložba slika-srteža Srđana Vukčevića, pod nazivom Glasnici tajne. Izložba je otvorena 19. maja 2011. godine. Organizator izložbe je Glavni grad.

Uz poneku instalaciju, izložbu čine 38 eksponenta, čiju većinu čine slike rađene u tehnikama: ulje na platnu i kombinovano. Različite su i podloge slika: platna i papira. Izložbu prati i dvojezični katalog propraćen likovnom kritikom Lidije Merenik.

Prije dvadesetak godina, neki od Srđanovih portreta su me navodili na pomisao da će njegov budući rad imati stilskih sličnosti sa nekim prodornim i upečatljivim ostvarenjima poljske slikarke Leokadije Bjelske-Tvorkovske, koja je uhvatila život, lotrekovski vješto, minimalnom linijom i oslikavanjem. Ipak, Srđan je ostao dosledan sebi i svojim počecima.

Na ovoj izložbi svoju likovnost je proširio uvođenjem različitih struktura u samoj podlozi slike, čime je grafički oplemenio tretiranje slike, što je proširilo njegove likovne domete. Podloga slike je pretvorena u paletu, na kojoj, direktno u podslikavanju, suvom četkom, miješa i utiskuje polu-usahle boje, gradeći hromatski, difuznan kolorit sa poročno granularnim strukturama zaostale – nerazmazane skorele boje. Na tako pripremljenoj podlozi smješta i dodaje, figure, likove, predmete. Te oblike, u svom ustreptalom zanosu, registruje samo kao siluete i obrise  koje jetkim, šturim bojama docrtava četkom ili grafitnom olovkom u potpuno manirističkom stilu. Motivi su mrtve prirode, portreti, figure ljudi i životinja, koje utapa u pozadinu, naknadno im dodajući nove pastuoznije namaze, direktno iz tube, kao kakve aplikacije. Ti minimalni efekti imaju svrhu da podižu čulnost i intimističku draž ka dekorativnosti slike. To donekle ima opravdanja, jer predmete koje slika imaju takav dizajn. Srđan vlada cjelokupnom površinom slike, a detaljima posvećuje veliku pažnju i u njima, pored ugođaja, dokazuje svoju likovnost i talenat, katkad i šablonski pristup. Uz to su i boje - kao sudbina. Pored onih hromatsko sivih u podlozi,  preovlađuju jetka - ljubičasta, zelena i svijetli oker.

Vukčevićeve mrtve prirode, sa ili bez cvjetnih aranžmana, čine svakidašnji predmeti, kompozicijski nametljivo-direktni u svojoj usamljenosti. Na cvijeću je iskazana vještina manervisanja suvom četkom na već nanesenoj boji. Svaki cvijet dobija akvarelsku lazurnost i jednostavnost izraza u difuzno osvijetljenoj atmosferi, pa izgleda kao vremenom sasušen u monohromnom herbariju. Predmeti su dematerijalizovani, neislikani, naknadno i šturo ilustracijski iscrtani u manirističkom stilu vinjeta. Figure ljudi i životinja, takođe. On ih i ne ctrta već maniristički ispisuje. Crtež se pretvorio u pismo. Ipak, sve vrvi od efekata u frontalno prostoj kompoziciji, bez perspektive u bezličnoj atmosferi bestežinskog stanja ljupkih uspomena, izgubljenih u vremenu. Ti usamljeni objekati, poput aplikacija na odjeći ili laboratorijskih uzoraka, bez kontrasta, i ambijenta, kao u nekoj fatalno polumračnoj prostoriji, nude posmatračevom sentimentu svoju intimu kao usamljeni siročići.

Zanemarene bojom, jednolično blijede, dematerijalizovane prozirne figure poput duhova, kao kod Adolfa Estradea,  docrtavane su olovkom pa  potsjećaju na ilustracije priviđenja u intimno-fobičnoj atmosferi nekih pripovjetki Gi de Mopasana, ali i njegovih riječi, da smo – vječita igračka glupih i zanosnih iluzija koje se uvijek ponavljaju. Likovi imaju naznake aristokratskih sadržaja odjeće, kakve bilježe intimisti u svojim ostvarenjima krajem XIX vijeka. Srđanovi likovi, kao kakva literarna ilustracija, šepure se sa dvorskim i aristokratskim modnim detaljima francuske kulture, kao duhovi davno zaboravljenog vremena od koga su ostale samo uspomene, pa su fetiši: dugmad, mundiri, epolete, rukavice, šljokice, kišobrani, korpice, medaljoni, postali bitniji i od ličnosti kome su pripadali. Sva ta rekvizita je tu da evocira komplekse - uspomena. Sav ovaj sadržaj likovnih djela Vukčevića, jasno, stilski svrsava u intimiste sa svim komponentama manirizma koji naginje šablonu pomodarstva.

Srđin manirizam teži ilustraciji, dekorativnosti i grafičkom dizajnu, odnosno - dopadanju. Šablonski razrađen i razuđen, prenosiv je po srodnostima oblika na svakoj novoj slici. Njina linearnost je minimalna, ali, ipak demonstrativno dominantna na hromatskoj osnovi slike, čineći je dovoljnim podsticajem za romantično inspirativan doživljaj i van islikanog motiva. Njegove teme su po prirodi sladunjave i on ih takvim predstavlja, da se može reći da se radi o snažnoj doslednosti ličnog ukusa.

Intimizam, kao pravac, nam prenosi vrijeme ali je i traganje za identitetom. Uvijek neđe krije autobiografsku notu ili komplekse. Kao stanje duha u slikarstvu, budi sentimentalnost. Islikani oblici predmeta, malih stvari, koje čine ili su činjele svakidašnji ugođaj, prenose uspomene na proživljeno vrijeme i bude sjećanja i iluzije senzibiliteta izvan svakidašnjice. Afiniteti  i ukusi za predmetima su individualno različiti. Ono što nekog privlači, drugog odbija a Srđan tačno slijedi svoj ukus. Kakvoća senzibiliteta direktno je zavisna od motiva. Ta emanacija sentimeta se javlja kao uzrok i posledica svih intimista, i ako je  stilski decentričan  i raznorodan po slikarskim komponentama i idividualizmu. Zbog labavosti veza, intimizam se poistovjećuje i sa poetskim realizmom. Veliki broj umjetnika prolazeći kroz različita razdoblja života u nekom od  perioda stvarali su djela koja se mogu uvrstiti u ovaj pravac jer podnosi mnoge uticaje, čime dobija i na posebnostima.  Srđan je jedan od rijetkih umjetnika koji je u svom cjelokupnom stvaralačkom opusu dosledan tom pravcu.

Ono što je važno istaći kod Vukčevića je i to da njegov intimizam ne izrasta iz vlastite prošlosti, jer nema korijene domaće kulture, već je pod zakašnjelim uticajem Pariza i njegove etnologije. Taj intimizam došao je početkom  XX vijeka u Beograd. (Čelebonović od 1925 do ekspresionističke faze, Nedeljko Gvozdenović, S.Aralica, P.Milosavljević do šezdesetih). Ti uticaji i danas egzistiraju kao krhotine takozvanog beogradskog salonskog slikarstva. Mnogi veliki umjetnici prošli su kroz ovaj pravac i stvorili vrijedna, univerzalna umjetnička djela, ali se može reći da je i najkomercijalniji - zbog velike težnje ka dopadanju. On je lider po proizvodnji lokalnih kičeva i osrednjosti svuđe u svijetu, tada, u onim etnološkim jedino se može tražiti kakav-takav profan smisao i opravdanje.

Geneza intimizma, pod uticajem Pariza, kod naših umjetnika počinje sezanističkim Milunovićem od 1927. do 1930. godine, a vezuje se i za Lubardu od 1935. do 1945. Interesantno je pomenuti, da je u tom periodu u Hrvatskoj, intimizam nastao iz domaćeg ambijenta i prošlosti: sezanista E.Vidovića, A.Motike, G.Tartagia (Tartalja).

Stil intimističkog dematerijalizovanog slikarstva našeg  Filipa Jankovića  proistekao  je uticajem izuzetnog Hrvatskog slikara Motike i njegovog dematerijalizovanog intimističkog slikarstva.

O Srđanu su pisali mnogi likovni kritičari vođeni literarnim impresijama bez potrebe za bližim determinizmom stvaralaštva ovog autora. U monografiji Vrhovi savremene crnogorske umjetnosti (koja je, gledano ikonografsko morfološki, beznačajna), Ognjen Radulović navodi mnoge od njih, priključujući im i svoje impresije, kao da je sve u dopadanju i osluškivanju drugih.

A kako spoznati naš svijet umjetnosti; uspostavljati vrijednosni sud i postavljati stvari na svoje mjesto – bez terorizma poluobrazovanja i umišljenosti, bez vrijednosnog sistema, argumenata i bližih objašnjenja - samo naši istoričari “znaju“. U tome smo još uvijek daleko i od svog okruženja.